ادبیات عرب

نقاط اشتراک و تفاوت های باب های مفاعلة و تفاعل :

1.نقطه اشتراک این دو باب در آن است که همیشه مصدر این دو باب را دو فاعل احداث می کنند مثلا در ضارب زید عمراً و در تضارب زید عمراً، زید و عمر هر دو فاعل و مفعول ماده ضرب هستند با این تفاوت که:

الف:در باب مفاعلة چون زید و عمرو هر دو همدیگر را زدند  پس هر دو هم فاعل هستند هم مفعول اما به یک فتعل صریحا دلالت می شود (زید)و به یک مفعول صریحا (عمرو)و همچنین به یک مفعول دلالت ضمنی می شود(همان زید فاعل)و به یک فاعل دلالت ضمنی (همان عمرو مفعول).

اما در باب تفاعل به دو فاعل صریحا دلالت می شود(تضارب زید و عمرو)و ضمنا هر دو مفعول هستند (زیرا فعل ضرب روی هر دو واقع شده است.

فرق این تفاوت آن است که محل استعمال این دو باب با هم تفاوت دارند،

مثلا:

در جایی که متکلم بلیغ از باب مفاعلة استفاده می کند حتما فاعل ویژگی های خاصی دارد (مثل جایی که میخواهیم بگوییم زید و عمر با هم دعوا کردند و زید اول دعوا را شروع کرد یا غالب در دعوا زید بوده و…در این صورت باب مفاعلة اافاده می کند ) اما در جایی که صرفا  می خواهیم نقل دعوای دو شخص را بیاورییم و به اصل  روی داد فعل از دو شخص اشاره کنیم ماده را از باب تفاعل  میریزیم.

تدریج الادانی،ص46